چارچوب فکری
او به کار دانشنامه عقیده دارد و در اولین فرصت برای این کار طرح ریزی نمود، حتی کار تألیف یک فرهنگ لغت فراگیر را آغاز کرده بود. که در آن ریشهها و ساختمان کلمات و مجازها و معانی ثانوی را در مواردی که کلمه برای یک معنا وضع شده بود، بیان میکرد. همچنین تلاش نمود با ریشه یابی موضوعات جدیدی که در زندگی امروزه به کار میروند، مفردات را از دل لغت بیرون بکشد. وی همچنین برای نوشتن یک دانشنامه تاریخی طرحریزی کرده بود و با گروهی از شاگردانش در عراق مقدمات این کار را فراهم کرده بود، اما شرایط امنیتی مانع انجام این کار شد.
در بیروت نیز برای نوشتن یک تفسیر، دایره المعارفی برای قرآن طرح ریزی کرده بود که در آن به تمام جوانب آیه تفسیر شده، پرداخت، حتی در ارتباط با آن، حروف و اصوات و تمامی علوم را بیان کرده و همه اقوال را در مورد تفسیر ذکر کرده و آنها را از تمام جهات علمی و فلسفی و لغوی و فقهی و بلاغی و صوتی مورد بررسی قرار داده است. ولی تنها موفق به نوشتن یک جلد از آن شد. هنگام اتمام تفسیر سوره حمد که جنگ داخلی در بیروت به اوج خود رسید.
همچنین مؤلف برای جمع بندی تمام مطالب آسمانی و کلام انبیا و ائمه در دانشنامهای با عنوان المحیط، طرح ریزی کرده و در سند و نص آنها تحقیق نموده و به روشی جدید آنها را باببندی نموده است. او با کمک قریب به بیست نفر از کسانی که روش تحقیق را توسط خود او در بیروت آموزش دیده بودند، این طرح را به اجرا گذاشت. با وجود این که ایشان بیشتر منابع را آماده کرده بود، اما شرایط امنیتی او را مجبور کرد که بیروت را تا زمانی نامشخص ترک کند.
وی عقیده دارد که کم و کیف هر دو قدرتمندی هستند که باید به کار گرفته شوند. به شرط این که یکی از آنها به حساب دیگری گذاشته نشود. به همین دلیل، او در طرح ریزی خود برای دانشنامه حسینی سقفی خاص قرار نداده است، ولی این طور هم نبوده که بدون تحقیق و بررسی دست به کاری بزند. صرف نظر از تمام امور معنوی که نوشتن این دانشنامه قرار دارند و در فصل اول دانشنامه به جزئیات آن پرداخته شده است، وی با خدای خویش عهد وپیمان نموده است که در مورد حقایق و حقانیّت حسین بن علی علیه السلام پرده بردارد. حقیقتی که یا پوشیده مانده است و یا خواستهاند که آن را کتمان نمایند و معرضان تلاشهای زیادی را برای خاموش نمودن حرارت قیام حسینی وهمچنین برای از بین بردن اهداف اصلاح طلبانه نهضت عاشورا در عرصه های مختلف آن صورت داده اند و نهضت اصلاح طلبانه او و عرصههای مختلف صورت گرفته است. به همین دلیل مؤلف به حرکت فرهنگی بزرگی تکیه نموده است که امواج سهمگین و خروشندۀ آن از بین نرود. او میداند برای ایجاد چنین حرکتی وجود دو عنصر ضروری است. به همین دلیل عنصر کم و کیف را به کار گرفت تا با آن ارزیابی و فراگیر شود دقیق کنار هم قرار بگیرند. بدین ترتیب این دانشنامه به مرحلۀ ظهور رسید که امید داریم بازتاب آن افزایش پیدا کند و به مرور زمان امواجش برای همگان گسترده گردد.
مؤلف به کار موضوعی اعتقاد دارد، او خود را فردی دلیلگرا میداند و میگوید هرگاه از راههای درست به دلیلی دست یافتیم به همان تمسک میجوییم. او همچنین از بیان حقیقت سر باز نمیزند، گرچه به ضررش باشد، او عقیده دارد که هر عمل علمی و غیر علمی باید از ذهنی صادر شود که از احکام و شروط از پیش تعیین شده خالی باشد. زیرا درست نیست که انسان ابتدا افکاری را مطرح کند و سپس به دنبال دلایلی بگردد که افکار را به آن دلایل اسناد دهد.
او به پایهگذاری اعتقاد دارد و همیشه میگوید: «ما باید فاتح باشیم نه متجاوز». وی وجود تشکیلاتی را برای این امر ضروری میداند، اما نه به صورتی که باعث ایجاد وقفه در کارها شود. بنابراین ایجاد تشکیلات در مرحله اول، هماهنگی در مرحله دوم و عمل فردی در مرحله سوم قرار میگیرد و جایی برای وقفه نیست.
بهترین و مطلوبترینِ این مراحل، مرحله اول است و سپس مراحل دیگر.
هرگاه موفق به تحقق مرحله اول نشده، تلاش کرده است که در همان محدوده و نیز در محدودة مرحله دوم و سوم کار کند و در مواردی روش کار در این سه مرحله بر پویایی آن غلبه کرده است.
از آنجایی که او اعتقاد دارد بهترین کارها میانهروترین آنهاست، در زمینه نگارش و بیان نیز نه به سمت تعقید رو میکند نه سادهنویسی، بلکه عقیده دارد استواریِ اسلوب نگارش راه میانه بین این دو حالت است و برای کار دانشنامهای مطلوب است.
وی همچنین رفع اشتباه و ابهام در اسلوب را ضروری میداند، به همین دلیل برای مطالب دانشنامه، حاشیه و پیوستهای زیادی ذکر کرده است.
علاوه بر این او عقیده دارد که هیچ موضوعی نباید بر خواننده ناآشنا باشد، به طوری که با وجود استواری بیان، مانع فهم او شود. به همین دلیل فکر مقدمه را کرد. و از آنجایی که گاهی خواننده میخواهد به نتایج و افکار دست پیدا کند، ولی توان تحمل سختیها و جمعبندی این نتایج و افکار یا نتیجهگیری سریع را ندارد، از این رو خاتمه را نیز قرار داده است.
مؤلف به تسهیل امور برای محققین و دانشپژوهان اعتقاد دارد. و چون ممکن است در راه کسب معلومات با موانع و مشکلاتی مواجه شوند، وی فهرستهای گستردهتری ترتیب داده است. به طوری که خواننده میتواند از هر راهی که میخواهد به کلمه دلخواه خود دست پیدا کند. به همین دلیل او به فکر ترتیب یک فهرست واژهنامه در آخر کار در کنار یک فهرست موضوعی افتاد. و حتی در صورتی که کارها به خوبی پیش رود، او تصمیم دارد در کنار سایر واژهنامهها، واژهنامهای هم در پیوستها به اعلام اختصاص دهد.
او همچنین عقیده دارد که توهین یا نقل بیاحترامیها در شأن کار علمی نیست. از این رو از نقل هر مطلبی که توهین به صاحب شرح حال تلقی شود، خودداری میکند. جدای از این او بیشتر به نقل خوبیها و ترک بدیها اصرار دارد. برای این که به ارزشها و مفاهیم اخلاقی خدمت کند و پایه آنها را محکمتر سازد. اما در جایی که کار تحقیقی اقتضا میکند یا کار علمی متوقف بر بیان حقیقت است، از بیان آن سر باز نمیزند. چرا که در واقع این کار، حق است، و نباید از راه حق منحرف شد. با این وجود او میداند که خدای توانا ستار العیوب است و آیا با این حال بنده حق دارد از این وصف خدای خود تجاوز کند؟ اما وقتی شخصی در بدی، شهره شده است، در این صورت برای دستیابی به بعضی از حقایق دیگر جایی برای حفظ حرمت او باقی نمیماند. از طرف دیگر مؤلف از مدح افراد در دانشنامه و تا حد امکان از آوردن القاب و اوصاف خودداری میکند. چرا که دایره المعارف حسینی در درجه اول، یک دانشنامه است. گاهی ممکن است حق کسی را آنطور که شایسته است ادا نکند و یا کسی را بیشتر از شایستگیاش تمجید کند، که در هر دو صورت موجب فریب اذهان میشود.
علاوه بر این، مؤلف به سخن امام علی (علیه السلام) ایمان دارد که میفرماید: «برای دنیایت چنان کار کن که گویا تا همیشه زندهای، و برای آخرت چنان کار کن که گویا فردا میمیری». او کار دانشنامه را بر اساس این قول پیش برده و به وقت و اصطلاح علمی و سایر موارد با این دید نگاه کرده است، در غیر این صورت به هیچ جا نمیرسید.
او عقیده دارد آنچه از آن به موانع تعبیر میشود، یا موانع شیطانی است یا امتحانات رحمانی. در صورتی که از دسته اول باشد باید راه آن را بست، اما اگر از دسته دوم باشد باید به آن راضی بود و خود را برای آن آماده ساخت تا بتوان از آنها به نفع خود نتیجه گرفت.